اروندرود
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اروند رود یا شط العرب نام رودی است که از به هم پیوستن دو رود
دجله و
فرات در شهر
القرنه در جنوب شرقی عراق تشکیل می شود. این رود از کنار شهر بصره می گذرد و به سوی ایران جریان می یابد و پس از گذشتن از کنار خرمشهر و آبادان، در نزدیکی بندر فاو به خلیج فارس می ریزد.
رود کارون که از خاک ایران سرچشمه می گیرد، در کنار بندر خرمشهر به اروندرود می پیوندد و آن را به رودی پراب و پهناور تبدیل می کند. طول اروندرود ۱۹۲ کیلومتر است که حدود ۹۵ کیلومتر آن مرز طبیعی میان ایران و عراق است، عرض این رود در جاهای گوناگون متفاوت است، از حدود ۲۷ متر در نزدیکی بصره به حدود هشت صد متر در نزدیکی
بندر فاو می رسد. واژه اروند رود در لغت نام ها به معانی گوناگونی آمده که از آن جمله این است: تند، تیز، چالاک، توانا، شکوه، زیبا، حسرت، آرزو، سحر، جادو، فریب، شأن، شوکت، مهتری و ... باید این نکته را نیز افزود که
فردوسی در شاهنامه چندین بار اروند رود را یاد کرده است: به اروند رود اندر آورد روی / چنان چون مرد دیهیم جوی / اگر پهلوانی ندانی زبان / به تازی تو اروند را دجله خوان
اروند رود، رودخانه ای قابل کشتیرانی است و بعضی از کشتی های اقیانوس پیما می توانند تا بصره پیش بروند. تا پیش از جنگ عراق با ایران (۱۳۵۹- ۱۳۶۷ ش) بندرهای آبادان، خرمشهر، بصره و فاو که بر کرانه این رود واقع شده اند، از بندرهای مهم خاورمیانه بودند. اختلاف ایران و همسایه غربی اش بر سر اروندرود از حدود ۱۷۰ سال قبل آغاز شد؛ پیش از آن اختلاف دو کشور درباره اراضی مرزی بود و دو دولت عملا به طور مشترک در اروندرود اعمال حاکمیت می کردند. قرارداد مرزی سال ۱۹۳۷ م / ۱۳۱۶ ش درباره بهره برداری از اروندرود، قرارداد غیرمنصفانه ای بود که که به موجب آن تمام این رودخانه قلمرو کشور عراق محسوب می شد .
سوء استفاده عراق از این قرارداد و خودداری از شناسایی حق کشتی رانی برای ایران در این رود، موجب بروز اختلافاتی بین
ایران و
عراق شد که به لغو یک جانبه این قرارداد از طرف ایران منتهی شد. پس از چند سال بحران در روابط دو کشور سرانجام عراق به امضای قرارداد جدید برای بهره برداری مشترک از اروند رود براساس خط
تالوگ (خط القعر یا عمیق ترین نقطه رودخانه) رضایت داد و معاهده ۱۹۷۵م/ ۱۳۵۴۴ ش که به
معاهده الجزایر معروف است مورد توافق دو کشور قرار گرفت و به امضا رسید. معاهده مرزی ۱۹۷۵ م / ۱۳۵۴ ش به یکی از اختلافات دیرینه ایران و عراق برسر حاکمیت بر اروندرود، پایان بخشید؛ اما با روی کار آمدن
صدام حسین در اواسط سال ۱۹۷۹ م / ۱۳۵۸ ش به جای احمد حسن البكر پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران روابط دو کشور به سردی گرایید. سرانجام در ۱۷ سپتامبر ۱۹۸۰ / ۲۶ شهریور ۱۳۵۹ صدام حسین در نطقی در جلسه عمومی مجمع ملی عراق، الغای یک طرفه معاهده ۱۹۷۵ م / ۱۳۵۴ ش الجزایر را اعلام کرد و حدود یک هفته بعد یعنی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ جنگ بزرگی را علیه ایران به راه انداخت که هشت سال به طول انجامید. دولت عراق پس از هشت سال جنگ خونبار سرانجام معاهده مرزی ۱۹۷۵ م / ۱۳۵۴ ش الجزایر را پذیرفت.
هم اکنون اروندرود به علت انباشته شدن از گل و لای و لاشه های کشتیهای غرق شده و مینهای دریایی، قابلیت کشتی رانی خود را از دست داده است. هزینه
لایروبی این آبراه بین المللی بین پنج تا ده میلیارد دلار برآورد شده است.
