زبان پهلوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پهلوی نام زبان ایرانیان در دوره
اشکانیان (۲۴۹ پ.م - ۲۲۶ م) و
ساسانیان (۲۲۶-۶۵۱ م) و یکی از شاخه های زبانهای هند و اروپایی است. همچنین به خطی که برای این زبان از الفبای آرامی گرفته شده است، پهلوی می گویند. واژه پهلوی منسوب به پهلو، و برگرفته از کلمه پارثاوا (Partiniava) است. این واژه در اصل به سرزمین پارت و زبان پارتی گفته می شده است. پهلوی به مفهوم لهجه محلی منطقه پهله در غرب ایران (همدان، نهاوند، آذربایجان و ...) نیز اطلاق شده که در متون عربی آن را لوى خوانده اند. این کلمه در سده های نخستین اسلامی معانی دیگری ماننا۔ اشرافی، باستانی و باشکوه نیز یافته است. در شاهنامه، واژه پهلوی در معانی گوناگونی به کار می رود. گاهی صفتی با، معنای عالی، شاهوار و باستانی؛ گاهی نام نژاد ایرانی است و گاهی نام نوعی آهنگ، آنچا، کا، امروز از زبان پهلوی اراده می شود زبان فارسی میانا، و با، خصوص زبان نوشته های زرتشتیان است. این زبان دنبال، زبان فارسی باستان است و نخستین آثار مکتوب آن مربوط به دوره ساسانی است، خط پهلوی دارای نوزده حرف است و از راست با، چپ نوشته می شود، مهم ترین کتیبه های موجود به این خط و زبان کتیبه اردشیر اول (۲۲۶ |۲۴۱م) و شاپور اول (۲۴۱ - ۲۷۱م) در نقش رستم و چند گنیبا، دیگر در سلیمانیه عراق، فیروزآباد فارس و کازرون است.
در دوره معاصر از واژه پهلوی برای نام گذاری آخرین سلسله پادشاهی ایران استفاده شده است. این سلسله ۵۳ سال طول کشید و دو پادشاه داشت:
رضا پهلوی (۱۳۰۴ - ۱۳۲۰ش) و
محمدرضا پهلوی (۱۳۲۰ - ۱۳۵۷ ش). با انقراض سلسله قاجاریه در ۲۱ آذر ۱۳۰۴، رضاخان سردار سپه به سلطنت رسید. نام وی در آستانه ورود به عرصه قدرت رضاخان میرپنج بود که با نشستن بر کرسی وزارت جنگ لقب سردار سپه گرفت. رضاخان در دوران نخست وزیری (۱۳۰۲ - ۱۳۰۴ ش) خود لایحه ای را به مجلس برد که بر اساس آن همه لقبهای رایج در دوره قاجار لغو و همه افراد مجبور به انتخاب نام خانوادگی می شدند مصوبه ۱۵ اردیبهشت ۱۳۰۴). با تصویب این لایحه او خود نیز نام خانوادگی پهلوی را انتخاب کرد که تا آن زمان متعلق به
میرزامحمود خان پهلوی ، از کارکنان وزارت پست و تلگراف و نویسنده کتاب تاریخ سیاسی ایران و انگلستان بود. با انتخاب نام پهلوی، رضاخان قصد داشت نامی شاهانه برای خود برگزیند و با تمسک به این نام، خود را به سلسله شاهان باستان ایران و شکوه آنان پیوند زند. رضاخان بعد از به تخت نشستن نام پهلوی را برای خود و فرزندانش انحصاری کرد و به اداره ثبت احوال دستور داد همه افرادی که نام پهلوی دارند فراخوانده و آنها را مجبور به تغییر نام خانوادگی کنند. از آن جمله میرزامحمودخان پهلوی بود که نامش به محمود محمود تغییر یافت. وی در مقام اعتراض نام کوچک خود را برای نام خانوادگی اش برگزید. خاندان پدری رضاشاه از او خواستند که نام آنها نیز به پهلوی تغییر کند ولی او این اجازه را نداد . از این رو ایشان نامهایی نزدیک به پهلوی همچون: پهلوی نژاد، پهلبد، پهلوی نیا و پهلوان برگزیدند.
همه فرزندان رضاشاه، نام خانوادگی پهلوی داشتند، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حمیدرضا پهلوی (د. ۱۳۷۱ش)، فرزند آخر وی (زاده
عصمت دولتشاهی - د. ۱۳۷۴ش - یکی از همسران رضاشاه) که پیش از انقلاب نیز از خاندان سلطنت فاصله می گرفت، در ایران ماند و نام خانوادگی خود را به "اسلامی" تغییر داد. در دوره پهلوی، نام پهلوی با هدف بزرگ کردن نام خاندان پهلوی برای برخی اشیا و مکانها به کار رفت. از آن جمله می توان به بندر پهلوی (انزلی) و خیابان پهلوی (ولیعصر) در تهران اشاره کرد؛ و نیز
کلاه پهلوی که در زمان رضاشاه، به عنوان کلاه رسمی جانشین کلاه نمدی و یا بی لبه دوره قاجار شد. این کلاه به تقلید از کلاه لبه دار در ارتش و پلیس فرانسه طراحی شده بود. در ۲۲ اسفند ۱۳۱۰ نیز مجلس شورای ملی سکه طلای قانونی ایران را سکه پهلوی نامید که در یک طرف آن صورت پادشاه ایران و در طرف دیگر آن نقش شیر و خورشید قرار داشت. سکه پهلوی در شکل ربع، نیم، یک، ۲/۵ و پنج پهلوی ضرب می شد.
