ساواک
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ساواک، سرواژه سازمان اطلاعات و امنیت کشور است که در اسفند ۱۳۳۵ با تصویب مجلس و به کمک کشورهای
آمریکا ،
انگلیس و همکاری
اسرائیل گسترش یافت وجود دستگاه های امنیتی برای هر کشوری امری اجتناب ناپذیر است اما زمانی که این دستگاه به نیرویی علیه مردم تبدیل شود سازمان مخوفی پدید می آید که نمونه آن را باید ساواک دانست در دو دهه ۵۰ و ۱۳۴۰ شمسی نام ساواک مترادف با رعب و وحشت و خشونت بود پیش از تأسیس رسمی ساواک مأموریت های امنیتی و اطلاعاتی عمدتاً به عهده رکن دو ارتش و آگاهی شهربانی بود.
در پی مشورت شاه با مقامات امریکایی در ۱۳۳۵ ش، یک گروه پنج نفره اموزشی سازمان
سیا به ایران آمدند و تا ۱۳۴۰ ش در تأسیس آموزش نیرو و تبدیل ساواک به دستگاه اطلاعاتی کارآمد کوشیدند با شروع دهه ۱۳۴۰ شمسی گروهی از مربیان سازمان اطلاعات خارجی اسرائیل
موساد جای نیروهای آمریکایی را گرفتند و به کار آموزش نیروهای ساواک پرداختند. در این زمان بود که با راهنمایی سرتیپ
حسین فردوست (۱۲۹۶ - ۱۳۶۶ ش) مقام عالی رتبه ساواک و دوست نزدیک شاه ساواک جزوه های آموزشی و دیگر مواد مربوطه را از سازمانهای اطلاعاتی آمریکا، اسرائیل ،انگلیس فرانسه آلمان غربی و.... تهیه و از آنان برای تنظیم برنامه جامع آموزشی خود استفاده میکرد ارتباط ساواک با سیا و موساد بسیار تنگاتنگ بود ساواک اطلاعات فراوانی درباره کشورهای منطقه بویژه شوروی برای سازمان سیا فراهم میکرد. در مقابل سازمان سیا اطلاعاتی از
حزب توده و دیگر مخالفان داخلی ایران را در اختیار ساواک می گذاشت. ارتباط ساواک و موساد از آن جهت که هر دو کشور تأمین کننده امنیت و حافظ منافع آمریکا در منطقه خاورمیانه بودند، اهمیت دارد ساواک زیر نظر مستقیم شاه عمل میکرد قدرتی بود مستقل و در درون دولت دیگر نهادهای دولتی از جمله وزارت دادگستری اجازه دخالت در امور آن را نداشتند. در همین حال، شاه که از ایجاد هر نهادی حتی توسط و زیر نظر خود از دست پروردگانش وحشت داشت سازمان جاسوسی - پلیسی دیگری را به نام
بازرسی شاهنشاهی برای نظارت بر ساواک به وجود آورد. با این همه ساواک تا آخرین روزهای حکومت شاه مهمترین و کارآمدترین دستگاه اطلاعاتی بود با اینکه افراد این سازمان امنیتی در آغاز عمدتاً از نیروهای نظامی و انتظامی انتخاب شده بودند اما رویه عضوگیری تازه ای در آن پی ریزی شد که ساواک را قادر میساخت گروهی از تحصیل کردگان را جذب خود کند.
نخستین رئیس ساواک سپهبد
تیمور بختیار معروف به پدر ساواک بود که کار خود را پس از
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ به عنوان فرماندار نظامی تهران شروع کرد و تا تأسیس ساواک به همراه نیروهای تابع خود نزدیک به سه سال و نیم تجربه عملی توأم با خشونت داشت. این گروه که هسته اولیه ساواک را تشکیل می داد، طی این مدت عملیات مانند کشف سازمان نظامی حزب توده و دستگیری
سازمان فداییان اسلام و قلع و قمع مخالفان محمدرضا پهلوی را صورت داد و بدین ترتیب مورد توجه و تشویق آمریکاییها قرار گرفت و شاه به علت ترس از قدرت گیری بختیار در اسفند ۱۳۳۹ او را از ریاست سازمان ساواک برداشت ریاست تیمور بختیار بر ساواک اولین دوره عمر ساواک نیز محسوب میشد.
دومین دوره ساواک که با ریاست
حسن پاکروان آغاز شد مقارن بود با
انقلاب سفید شاه و اجرای نظریات اقتصادی آمریکا ظاهرا تا حدودی از خشونت مستقیم ساواک کاست در همین زمان مردم ایران با اصلاحات دروغین شاه به مخالفت برخاستند و
قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ شکل گرفت؛ اما رژیم با ددمنشی این قیام را سرکوب و چندی بعد
امام خمینی را به خارج از کشور تبعید نمود.
در دوره سوم که حدود سیزده سال به طول انجامید، ریاست سازمان به عهده سپهبد
نعمت الله نصیری بود علت روی کار آمدن نصیری و برکناری پاکروان ترور
حسنعلی منصور و رشد گروه های مبارز بود. این دوره دوره هجوم و قدرت ساواک بود و سازمان به اوج بدنامی خود رسید.
چهارمین دوره ساواک که دوره زوال و سقوط این سازمان است ماه های آخر سلطنت محمدرضا شاه را در بر میگیرد و با برکناری نصیری و ریاست سپهبد
ناصر مقدم آغاز شد و سرانجام با پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ ش حیات ۲۲ ساله این سازمان پایان یافت.
اساس تشکیل ساواک مقابله با
کمونیست ها بود که در آن زمینه موفق بود اما در مقابله با روحانیون و نیروهای مذهبی موفق نشد چون با خیزش عمومی روبه رو شد. ساواک در ده اداره کل سازمان یافته بود اداره کل یکم امور اداری ؛ اداره کل دوم اداره جمع آوری اطلاعات خارجی ؛ اداره کل سوم اداره امنیت داخلی ؛ اداره کل چهارم اداره امنیت سازمانی ؛ اداره کل پنجم اداره خدمات فنی ؛ اداره کل ششم اداره امور مالی ؛ اداره کل هفتم اداره بررسی و تجزیه و تحلیل اطلاعات خارجی ؛ اداره کل هشتم اداره ضد جاسوسی یا ضد اطلاعات ؛ اداره کل نهم اداره (تحقیق) و اداره کل دهم اداره آموزش . اداره امنیت داخلی ساواک یا اداره کل سوم مهمترین دستگاه سرکوب بود. این اداره حدود ده درصد پرسنل منظم سازمان را در اختیار داشت و به پنج بخش تقسیم میشد.
نخستین بخش تحقیقات و عملیات مسائل چند گروه و سازمان کلیدی مخالف نظیر روحانیت دانشجویان و ایرانیان خارج از کشور، جبهه ملی و گروههای کمونیست را زیر نظر داشت بخش دوم روی افکار عمومی و نهادهای همگانی همانند ،مطبوعات عشایر و دستگاههای دولتی کار میکرد. کار اصلی این بخش گردآوری اطلاعات دربارۀ این نهادها و اعضای آنها بود بخش سوم اسناد بخش امنیت داخلی را نگهداری میکرد بخش چهارم مسئول فعالیت های ویژه ای چون سانسور ، ترویج افکار ، آموزش و عملیات ویژه و مسائل حقوقی از قبیل بازجویی بود اداره امنیت داخلی چهار زندان را اداره میکرد از جمله
زندان معروف باغ مهران که گفته میشود دارای اتاقهای شکنجه و حیاط اعدام بود زندان اوین به وسیله اداره ضد اطلاعات اداره میشد
زندان قصر نیز از دیگر زندانهایی بود که ساواک در آن به شکنجه مخالفان می پرداخت. اداره امنیت داخلی ساواک با سایر ادارات ساواک با شاخه های عملیاتی این سازمان و گاه با پلیس ژاندارمری و واحدهایی از نیروهای مسلح همکاری نزدیک داشت.
ساواک پنج شاخهٔ عملیاتی نیز در تهران و یک شاخه عملیاتی در هر استان داشت این شاخه ها بیشتر فعالیت های گردآوری اطلاعات و سرکوب را در حوزه مأموریت خود انجام می دادند. پس از تشکیل
کمیته مشترک ضد خراب کاری که ساواک عضو اصلی تشکیل دهنده آن بود گزارش های متعددی در مورد شکنجه منتشر شده است تعدد گزارشها و شواهد غیرقابل انکاری که با بسیاری از آنها همراه بود و نیز خاطرات زندانیان پس از آزادی کاربرد وسیع شکنجه و دامنه قتل و ترورهای ساواک را نشان داد
سازمان عفو بین الملل در ۱۳۵۳ ش اعلام کرد هیچ کشوری در جهان سابقه ای بدتر از ایران در زمینه حقوق بشر ندارد.
از میان شکنجه گران معروف ساواک میتوان از
فریدون توانگری معروف به آرش،
بهمن نادری پور معروف به تهرانی و
آزموده جلاد معروف به آیشمن ایران نام برد که آرش و تهرانی در رأی نهایی دادگاه انقلاب اسلامی در سوم تیر ۱۳۵۸ به اعدام محکوم شدند. مأموران ساواک با استفاده از روش های مختلفی در شکنجه ها چون روش برزیلی ،خود آهنی، پنکه سقفی الاکلنگ، اتو، تاوه آریامهر شوک الکتریکی کندن و سوزاندن ،ناخن شکستن اعضای بدن سوزاندن پاها در روغن استفاده از سیگار در سوزاندن مواضع مختلف بدن و ... به چنان شهرتی رسیدند که حتی وزیران دولت نیز از این سازمان مخوف وحشت داشتند.
از سال ۱۳۵۰ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ هزاران زندانی سیاسی به دست مأموران ساواک شکنجه و آزار ،شدند ولی سازمانهای بین المللی مدعی حقوق بشر هیچ گزارشی درباره این مظلومان ندادند و تنها پس از آزادی تعداد زیادی از این زندانیان در اردیبهشت ۱۳۵۶ بود که سازمانهای بین المللی به ناچار در این باره گزارشهایی تهیه و منتشر کردند. از آغاز تأسیس ساواک تا انحلال آن چهار نفر ریاست این سازمان را برعهده داشتند؛ اما نکته جالب توجه در مورد آنان اینکه هر چهار نفر سرانجامی مشابه هم پیدا کردند تیمور بختیار به دستور خود شاه کشته شد و سه نفر دیگر آنان یعنی سرلشکر پاکروان، سپهبد نصیری و سپهبد مقدم در ۱۳۵۷ ش محاکمه و اعدام شدند.
در اسفند ۱۳۵۶ دانشجویان در تظاهراتی به همکاری ساواک با نیروهای امنیتی غرب اعتراض کردند با آغاز سال ۱۳۵۷ ش ساواک تاکتیک های جدیدی را برای مبارزه با انقلابیون در پیش گرفت و شروع به بمب گذاری در خانه های مخالفان رژیم نمود و این کارها را از طریق سازمانی به نام
کمیته انتقام انجام میدادند. همچنین ساواک را مسئول ایجاد آتش سوزی در
سینما رکس آبادان در مرداد همین سال معرفی کردند که منجر به کشته شدن ۳۷۷ نفر شد با پیروزی انقلاب، دادگاه انقلاب اسلامی عاملان این حادثه را محاکمه و به اعدام محکوم کرد. شاهپور بختیار در ۲۴ دی ۱۳۵۷ با منحل اعلام کردن این سازمان به عمر ۲۲ ساله آن خاتمه داد.
