محمد مصدق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دکتر محمد مصدق نخست وزیر دوره
محمدرضا پهلوی است که حکومت ملی او با هم دستی آمریکا و انگلیس و کودتایی که به راه انداختند، ساقط شد.
دکتر محمد مصدق ،که در ۲۹ اردیبهشت ۱۲۶۱ در
تهران به دنیا آمده بود و پدرش
میرزا هدایت آشتیانی در دربار
ناصرالدین شاه سمتی داشت از جانب مادرش ملک تاج خانم نجم السلطنه به
عباس میرزا ولیعهد مقتدر
فتحعلی شاه قاجار میرسید سابقه پنج دوره انتخاب از سوی مردم اصفهان و تهران و چهار دوره حضور در
مجلس شورای ملی دوره های پنجم و ششم، چهاردهم و شانزدهم و نیز تصدی وزارتخانه های امور خارجه و مالیه و حکومتهای فارس و آذربایجان، پشتوانهای مناسب برای تصدی سمت نخست وزیری بود تا مجلسیان دوره شانزدهم را بر آن دارد که دکتر محمد مصدق را خلاف سنت جاری که همواره فردی از سوی شاه به مجلس برای عهده داری سمت نخست وزیری معرفی میشد؛ این بار از جانب مجلس به شاه تحمیل شود تا حکم انتصابش را به این سمت صادر نماید. محمد مصدق در ۱۲ اردیبهشت ۱۳۳۰ پس از ماهها تلاش در مجلس شانزدهم با همراهی احزاب سیاسی همچون جبهه ملی، برای ملی کردن صنعت نفت ایران و خروج آن از زیر سلطه انگلیس که اتفاقاً با مخالفت طرفداران انگلیس هم روبه رو بود بر کرسی نخست وزیری تکیه زد و در ۲۹ خرداد همان سال از
شرکت نفت انگلیس و ایران که طی سالیان دراز نفت کشورمان را به یغما میبرد و تنها مبلغ ناچیزی به ایران میپرداخت خلع ید کرد این البته آغاز ماجرایی بود برای یک دوره پرتنش در عرصه سیاست داخلی و خارجی ایران انگلیسی ها که از این اتفاق بسیار آزرده خاطر شده بودند دست به تحریم همه جانبه نفت ایران زدند نفتی که اکنون به تنها محل درآمد ایران تبدیل شده بود و مصدق شد تا به تلافی این بی پولی سیاست حذف نفت از چرخه درآمد عمومی کشور را به اجرا گذارد. اتفاقی که اگر چه به تمامی مجالی برای اجرا نیافت؛ اما نشان داد که میتوان بدون نفت هم کشور را اداره کرد. دکتر محمد مصدق در دوره چهاردهم مجلس شورای ملی زمانی که نمایندگی مردم تهران را بر عهده داشت طرح سیاست موازنه منفی را تقدیم مجلس شورای ملی کرده بود که براساس آن هیچ یک از مقامات ایرانی حق انعقاد قرارداد با طرفهای خارجی برای اعطای امتیاز نفت را نداشتند این طرح بعدها مقدمه ای شد برای خلع ید انگلیسیها از دست اندازی بر منابع نفت ایران او پیشترها در دوره پنجم مجلس شورا که
رضاخان سردارسپه با تشکیل
مجلس مؤسسان قصد تبدیل سلطنت از قاجار به پهلوی را داشت با تفویض سلطنت به رضاخان مخالفت کرد و آن را ارتجاع و استبداد خواند و پس از تثبیت سلطنت ،رضاشاه برای چندین سال از سیاست کناره گرفت و حتی زندان و تبعید را هم تجربه کرد.
مصدق در دوره کوتاه نخست وزیری اش برای تسلط بیشتر بر قوه مجریه بویژه در هنگام نبرد سیاسی با انگلیسیها، تقاضای اختیارات بیشتری کرد او میخواست وزارت جنگ را نیز خود سرپرستی کند که با مخالفت شاه روبه رو شد و در نتیجه از نخست وزیری استعفا کرد دولت بعدی
احمد قوام السلطنه چهار روز بیشتر دوام نیاورد و با خیزش عمومی مردم در ۳۰ تیر ۱۳۳۱ برکنار شد و مصدق بار دیگر به قدرت رسید او این بار برای کاهش تنشها و درگیریها در عرصه سیاسی کشور مجلس هفدهم را که به وی اختیارات لازم را اعطا کرده بود منحل کرد تا با دستی بازتر و بدون کمترین مخالفتی اقداماتش را به انجام رساند او در این راه تا جایی پیش رفت که حتی به متحدانش بویژه آیت الله
سیدابوالقاسم کاشانی رئیس وقت مجلس شورای ملی نیز مجال همراهی نداد و به تصور اینکه پشتوانه مردمی را همواره با خود دارد تنها ماند.
نقشه آمریکا و انگلیس برای بازگرداندن سلطنت به محمدرضا پهلوی که اینک همراه
ثریا اسفندیاری ،همسرش به ایتالیا فرار کرده بود، در ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ با پولهایی که به مأمورانشان در ایران پرداخت کرده بودند نتیجه بخشید و حکومت ملی مصدق به سرعت سقوط کرد این در حالی بود که هنگام دستگیری او خبری از مردمی نبود که همواره از او پشتیبانی میکردند و او به امید آنان تلاش میکرد.
دکتر مصدق چند ماه بعد در دادگاهی نظامی محاکمه و یصدمین سالگرد تولد دکتر رحمت و معتدق به سه سال زندان محکوم شد. محکومیت او پایان یافت؛ اما او را روانه
احمدآباد مستوفی دهکده موروثی اش کردند و تا پایان عمر تحت نظر ماند جز تنی چند از اعضای خانواده و دوستانش کسی حق دیدار با او را نمی یافت. سرانجام دکتر محمد مصدق پس از ۸۴ سال در ۱۴ اسفند ۱۳۴۵ بر اثر ابتلا به سرطان درگذشت و جنازداش را علی رغم وصیتش برای دفن در گورستان شهدای سی ام تیر در همان خانه اش دفن کردند دکتر محمد مصدق سه دختر و دو پسر داشت.
از مصدق تألیفاتی نیز به جای ماند که از جمله آنها میتوان از وصیت در حقوق اسلامی (رساله) ، دکتری کاپیتولاسیون در ایران و دستور در محاکم حقوقی یاد کرد چه او خود در رشته حقوق دکتری حقوق خصوصی را از
دانشگاه لوشاتل سوئیس گرفته بود. مصدق در دوران تبعیدش به احمدآباد مستوفی از دور بیمارستان نجمیه تهران را اداره میکرد این بیمارستان را مادرش در ۱۳۰۷ ش بنا کرده بود.
