مستشار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مستشار در لغت به معنی کسی است که از او درخواست مشورت می کنند؛ اما در اصطلاح به کارشناسان خارجی گفته میشود که برای پیشبرد امور اقتصادی، نظامی یا آموزشی به استخدام دولت درخواست کننده درمی آیند. عقب ماندگی ایران از گردونه تمدن جدید در
دوره قاجار بیش از پیش خود را نمایان کرد و دولتمردان برای بازسازی مؤسسات و سازمانهای سنتی به این فکر افتادند که از متخصصان خارجی استفاده کنند. از همین زمان استخدام مستشاران شروع شد. ایران سعی می کرد به واسطه نفوذ و قدرتی که روسیه و انگلیس در ایران داشتند، مستشاران را از کشورهای بیطرف یا ممالکی برگزیند که منافع شان با منافع روسیه و انگلیس کمتر گره خورده بود، از این رو به کشورهایی چون سوئد، بلژیک، آلمان و امریکا روی آورد. سوئدیها بیشتر در امور نظامی و پلیس شهری، بلژیکی ها عموما در امور گمرکی و پستی، آلمانیها بیشتر در کارهای صنعتی و آموزشی و امریکاییها در امور مالی مشغول به کار شدند. در دوره قاجار، از میان سوئدیها، بالمارسون (رئیس ژاندارمری) و وستد اهل (رئیس نظمیه) از بلژیکیها، نوز (رئیس گمرک)، از امریکاییها، شوستر و میلسپو (هر دو مدیر کل مالیه ایران و از آلمانیها ليندن بلات (رئیس بانک ملی) معروف هستند. روسیه و انگلیس هر جا که عملکرد مستشاران را مخالف منافع خود میدیدند، از به در کردن آنها از ایران دریغ نمی کردند. برای نمونه
مورگان شوستر امریکایی با تهدید روسیه به اشغال نظامی تهران، مجبور به ترک ایران شد. واقعیت این است که این مستشاران تا زمانی که وارد مسائل سیاسی ایران نمی شدند و در امور تخصصی خود کار می کردند، مفید بودند و کشور از تجربه و دانش آنها سود می برد.
در دوره
پهلوی دوم ، رفته رفته واژه مستشار نزد مردم جنبه منفی پیدا کرد. علت این مسئله گسترش روزافزون حضور نظامیان آمریکا در ایران بود. امریکا که پیش از جنگ جهانی دوم ظاهری بیطرف داشت و علنا در امور سیاسی کشوری چون ایران دخالت نمی کرد، اینک با عقد قراردادهای نظامی و اقتصادی حضوری پررنگ در ایران یافته بود. ایران که در سیاست جهانی آن زمان وابسته به بلوک غرب بود، پس از افول قدرت انگلیس و زوال امپراتوری بریتانیا، زیر سایه آمریکا قرار گرفت و غیر از برخورداری از حمایت آن ابرقدرت در برابر اتحاد جماهیر شوروی، به خواسته های نظامی و اقتصادی آمریکا هم تن میداد. حضور مستشاران نظامی امریکا در ایران با گسترش معاهدات نظامی و خرید تسلیحات افزایش یافت. در این بین آمریکا خواستار برخورداری از حق
کاپیتولاسیون (مصونیت قضائی) برای مستشاران نظامی خود در ایران گردید که با مخالفت شدید امام خمینی رو به رو و منجر به تبعید ایشان از کشور شد. شمار امریکاییان در سالهای پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به حدی رسید که سه برابر پزشکان ایرانی برآورد میشد. دولت آمریکا با اوج گیری انقلاب اسلامی، با آگاهی از بدبینی مردم ایران نسبت به مستشاران خود، آنها را به مرور از کشور خارج کرد.
